Pit 37

Boże Ciało – Historia obchodów w Polsce

Jednym z ważniejszych świąt ruchomych w kalendarzu Kościoła Katolickiego jest uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, znana jako Boże Ciało. Podobnie jak wiele innych chrześcijańskich świąt, także i to, celebrowane w naszym kraju od XIV wieku, przybrało w Polsce indywidualny, specyficzny charakter.

Początki Bożego Ciała jako święta sięgają 1246 roku. Wtedy to biskup Robert wprowadził je dla diecezji w Liege, a kilka lat później zostało zatwierdzone przez kardynała Hugo z Saint-Cher. Papież Urban IV wprowadził święto Bożego Ciała w 1264 w Rzymie, gdy doszły go słuchy o niezwykłym cudzie w Bolesnie nieopodal Stolicy Apostolskiej. Tamtejszy duchowny odprawiający mszę miał zwątpić, że pod postacią hostii kryje się Chrystus. Kiedy złamał opłatek, miała z niego płynąć krew, którą szybko uznano za krew Jezusa. Urban IV jednak zmarł, a wraz z nim plany ustanowienia święta Bożego Ciała jako ogólnokościelnego, także poza Rzymem. Ostatecznie dokonał tego papież Jan XXII w I połowie XIV wieku.

W naszym kraju Boże Ciało jest obchodzone od 1320 roku. Z inicjatywą obchodzenia święta w uroczysty sposób wyszedł Nanker, ówczesny biskup krakowski. Wprowadzając je do polskiego kalendarza kościelnego, nakazywał wiernym w tym dniu jałmużnę i oddawanie się modlitwie. Sto lat później nie było już w Polsce diecezji, w której nie obchodzonoby Bożego Ciała.

Nieodłącznym elementem polskich obchodów Bożego Ciała jest uroczysta procesja. Zwyczaj ten narodził się w drugiej połowie trzynastego wieku w Niemczech, a na polski grunt został przeniesiony jeszcze przed piętnastym stuleciem. Na trasie przemarszu budowano cztery ołtarze. Przy każdym z nich czytano odpowiednie fragmenty Pisma Świętego, błogosławiąc wiernym. Bardzo często spotykanym dodatkiem było odgrywanie scen nawiązujących do wydarzeń biblijnych. Nierzadko odtwarzano kuszenie Ewy, Ostatnią Wieczerzę, czy wydarzenia, których uczestnikiem był Chrystus. Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka opisów tego typu uroczystości, pochodzących nawet z czternatego wieku. Według niektórych z nich, kościoły tego dnia były odświętnie przystrajane, za monstrancją mieli iść młodzieńcy przebrani za aniołów i biblijne postacie, a kapłani mieli tego dnia zakładać najcenniejsze szaty. Zachowały się też informacje o bogato zdobionych baldachimach, dźwiganych przez rosłych mężczyzn, a które przystrajane były przez miejscowe kobiety. Miejscem szczególnym dla święta Bożego Ciała w Polsce był Kraków – nie tylko dlatego, że tam właśnie rozpoczęto jego obchodzenie, ale i tam celebrowano je bodaj najdostojniej. W orszaku idącym za Najświętszym Sakramentem chadzali bowiem nawet królowie i mieszkańcy dworu, a także elita intelektualna i rzemieślnicza miasta, z profesorami tamtejszego uniwersytetu na czele.

Boże Ciało w Ostrołęce, 1917

Tak wystawne, uroczyste świętowanie Bożego Ciała było dla ówczesnej Polski bardzo charakterystyczne. Niekiedy procesje, teatralne i wystawne, wzbogacane były o treści świeckie, niezwiązane z kościelnym charakterem święta, co budziło zakłopotanie ówczesnych duchownych. Tępili to między innymi jezuici. Dzięki nim z czasem procesje stały się nie tylko na powrót uroczyste, ale i były okazją do rozważań natury religijnej i filozoficznej. Polskie obchody Bożego Ciała zawsze miały to do siebie, że sposób celebracji święta, jego forma i rozmach były w dużej mierze uzależnione od aktualnej sytuacji politycznej. Nierzadko procesje Bożego Ciała stawały się także manifestem polskiego patriotyzmu, a także symbolem zakazanej wiary – w czasach, gdy celebracje Bożego Ciała były utrudnione, jak chociażby za PRLu.

Polska Rzeczpospolita Ludowa zwalczała religijność Polaków, a jednym z jej wrogów był Kościół Katolicki. Procesje podczas Bożego Ciała odbywały się więc w tych ciężkich czasach właściwie w obrębie ziemi, na której wybudowano kościół, niekiedy tylko wychodząc na najbliższe ulice. Kiedy jednak w Polsce upadł komunizm, powrócono do tradycyjnej celebracji Bożego Ciała. Obecnie święto to obchodzi się co roku w każdej wsi i mieście, a procesje – których uczestniczy niekiedy maszerują kilka kilometrów – poruszają się po odświętnie udekorowanych ulicach. Wśród uczestników są dzieci ubrane w pierwszokomunijne stroje, a dziewczynki rzucają kwiaty na drodze, po której stąpają duchowni z hostią. W oknach domów wierni umieszczają święte obrazy, a po zakończonej procesji odrywają po kawałku wici ze świątecznego ołtarza. Mają one przynosić przez cały kolejny rokszczęście, zdrowie i bezpieczeństwo.

Obecnie w Polsce dzień Bożego Ciała jest dniem ustawowo wolnym od pracy. Procesje odbywające się przy okazji święta przyciągają wielu wiernych, zwłaszcza na obszarach wiejskich, gdzie tradycje Bożego Ciała są szczególnie rozwinięte. Najświętszy Sakrament niesiony jest ulicami obejmowanymi przez daną parafię, Zwyczaj, zapoczątkowany jeszcze w czternastym wieku, jest więc po dziś dzień pielęgnowany i kultywowany, a nie straszne mu były nawet długie lata zaborów i wieloletnie skrajnie antychrześcijańskie rządy komunistów.

Previous article
Rafał Kalinowski – Powstaniec, który został świętym
Next article
Niezłomni i waleczni. Najważniejsze bitwy i akcje Żołnierzy Wyklętych
About the author