Polskie zwyczaje wielkanocne – Wielki Czwartek

Wielki Czwartek stanowi pierwszy dzień Triduum Paschalnego, w trakcie którego wierni Kościoła Katolickiego celebruję mękę, śmierć oraz zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jest zarazem pamiątką ustanowienia sakramentów Kapłaństwa oraz Eucharystii. Także w tym dniu święci się ponadto oleje, służące następnie duchownym podczas pełnienia posług kapłańskich.

W wielkoczwartkowy poranek w kościołach katedralnych sprawowane są Msze Krzyżma świętego. To jeden z najważniejszych obrzędów towarzyszących pierwszemu dniu Triduum Paschalnego. Mszę świętą celebruje biskup przy asyście prezbiterów danej diecezji, a wśród jej uczestników znajdują się duchowni sprawujący funkcje w podległych jej parafiach. W trakcie mszy odnawiają oni swoje kapłańskie przyrzeczenia. Biskup ponadto święci oleje przeznaczone do namaszczeń podczas takich sakramentów jak chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo czy namaszczenie chorych. Stąd taka, a nie inna nazwa odprawianego nabożeństwa: Msza Krzyżma świętego, zwana też niekiedy mszą olejów.

O ile Msza Krzyżma świętego odprawiana jest wyłącznie w świątyniach katedralnych, to we wszystkich kościołach parafialnych w Wielki Czwartek celebrowana jest wieczorem Msza Wieczerzy Pańskiej. To właśnie ona rozpoczyna Triduum Paschalne. Niedługo przed rozpoczęciem liturgii z tabernakulum wyjmowany jest Najświętszy Sakrament – i pozostaje ono puste przez najbliższe dni, co ma symbolizować pojmanie Chrystusa i jego Ostatnią Wieczerzę. Później Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej na tę okazję sali adoracji – tam wierni adorują go do późnych godzin nocnych, zarówno w Wielki Czwartek, jak i kolejne dni.

Jako, że wielkoczwartkowa wieczorna msza święta upamiętnia ustanowienie przez Chrystusa dwóch spośród siedmiu sakramentów świętych Kościoła Katolickiego, nabożeństwo to ma bardzo uroczysty charakter. Słowa Jezusa, zgodnie z którymi poświęcone wino stanowi jego krew, zaś chleb- jego ciało, uznaje się za podstawę Eucharystii. Tymczasem polecenie zawarte w słowach To czyńcie na mają pamiątkę – jest podstawą kapłaństwa.

Podczas uroczystej mszy świętej ponownie śpiewa się hymn Chwała na wysokości Bogu, który pomijany jest w nabożeństwach przez cały czas trwania Wielkiego Postu. Po homilii odbywa się zaś obrzęd obmywania nóg. Niegdyś był on bardziej popularny, niż dzisiaj, tym niemniej, nadal spotyka się miejsca, w których jest on tradycyjnie kultywowany. Obrzęd polega na obmyciu stóp dwunastu wybranym mężczyznom przez biskupa bądź proboszcza danej wspólnoty kościelnej.

Niegdyś zwyczaj ten dotyczył zresztą nie tylko hierarchów kościelnych, ale i wysoko postawionych osób świeckich. Zwyczaju umywania nóg tuzinowi mężczyzn, a następnie spożywania z nimi wieczerzy, przestrzegali także królowie i magnaci. Istnieją źródła mówiące o tym, że pewnego razu ksiądz Naruszewicz, będący na usługach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, obmył stopy tuzinowi starców, mających razem więcej niż 1300 lat. Uczynił to w imieniu władcy, sam monarcha zaś z tymi mężczyznami ucztował, a po zakończonej wieczerzy odprawił ich, wręczając podarki.

Wraz z końcem mszy świętej rozpoczyna się procesja w kierunku ciemnicy, gdzie wcześniej umieszcza się Najświętszy Sakrament i chwilę później wierni zaczynają jego adorację. Na znak pojmania Jezusa i opuszczenia apostołów z kościelnego ołtarza usuwa się wszelkie ozdoby w postaci świec, obrusów i bądź krzyży. Ponadto gasi się wieczną lampkę, zaś tabernakulum, w którym do tej pory skrywano Najświętszy Sakrament, zostaje otwarte i opustoszałe. Taki stan rzeczy utrzymuje się aż do Wigilii Paschalnej. Wcześniej jednak wiernych czeka Wielki Piątek – dzień, w którym upamiętniają oni męczeńską śmierć Jezusa Chrystusa.