Pit 37

Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg i podpora polskości

Pośród światowej klasy lekarzy, których osiągnięcia miały istotny wpływ na rozwój światowej medycyny, nie brakuje polskich nazwisk. Mało tego, nasi rodacy niejednokrotnie tworzyli pionierskie rozwiązania w tej dziedzinie. Wśród nich był Ludwik Rydygier – wybitny chirurg, a zarazem żarliwy patriota i generał Wojska Polskiego. Dziś nieco zapomniany, mimo, że z wielu praktykowanych przez niego metod leczenia medycyna korzysta także współcześnie.

Ludwik przyszedł na świat dnia 21 sierpnia 1850 roku w Dusocinie nieopodal Grudziądza. Był synem Karola Riedigera, właściciela dusocińskiego majątku. Mimo, że urodził się w zaborze pruskim, od najmłodszych lat otwarcie mówił o swoich polskich korzeniach.

Wykształcenie początkowo pobierał w rodzinnym domu, by następnie trafić do progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie i gimnazjum w Chojnicach, które ukończył w 1869 roku. Wtedy też zmienił nazwisko – z brzmiącego niemiecko „Riediger”, na Rydygier, za co był w późniejszym czasie szykanowany i obkładany mandatami przez władze pruskie. Po zdaniu matury w wieku 19 lat rozpoczął naukę uniwersytecką. Lata 1869-1873 spędził jako student Uniwersytetu Jagiellońskiego, by następnie trafić na uniwersytet w Gryfie (obecnie Greifswald). 8 grudnia 1873 Ludwik Rydygier uzyskał tam tytuł lekarza, a trzy miesiące później obronił pracę doktorską z zakresu antyseptyki chirurgicznej, poświęconą działaniu kwasu karbolowego (fenolu) na tkanki i drobnoustroje.

Jako student współorganizował tajne stowarzyszenie „Polonia”, które skupiało polskich studentów-patriotów. W jednym z listów do profesora Stanisława Węclowskiego Rydygier pisał:

jak silnie Polacy ze sobą trzymają… Jedynym szczęściem dla mnie tu było być Polakiem… 29 listopada obchodzimy uroczyście rocznicę powstania listopadowego w 1831 wspólną kolacją, na której tez Polacy i Węgrzy z Eleny będą.

Żarliwy patriotyzm Rydygiera nigdy nie wygasł – wiele lat później współorganizował wiece i demonstracje w obronie języka polskiego, co budziło niepokój wśród władz zaborczych. Pruski komisarz ministerialny Rex, działający na ziemiach polskich w czasie nasilonego Kulturkampfu i przyglądający się polskim organizacjom patriotycznym, miał stwierdzić, że Ludwik Rydygier jest jedną z gorliwych podpór polskości.

Po zakończeniu studiów powrócił na dawne ziemie polskie. Na krótko przeniósł się do Gdańska, gdzie podjął pracę jako asystent w Szpitalu Najświętszej Maryi Panny. Niedługo później trafił do Chełmna. Tam założył prywatną praktykę lekarską. W 1877 wrócił do Greifswaldu, gdzie rozpoczął pracę nad habilitacją, zadowalając się w międzyczasie posadą asystenta Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu. Praca habilitacyjna Rydygiera została poświęcona leczeniu operacyjnemu stawów rzekomych. Jej efektem było zaproponowanie pionierskich rozwiązań w tej wąskiej dziedzinie medycyny, która dopiero za życia Rydygiera stała się obiektem zainteresowania lekarzy.

W 1878 Ludwik Rydygier na krótko przeniósł się do Jeny, gdzie pomagał w prowadzeniu praktyki medycznej profesorowi F. Riedlowi. Już kolejnego roku powrócił do Chełmna. Dzięki pomocy materialnej małżonki zakupił tam dom, który po odpowiednim wyposażeniu i dostosowaniu służył jako prywatna klinika chirurgiczna. Zarówno nowoczesny sprzęt medyczny, jak i szerokie spektrum wykonywanych tam zabiegów, pozwalały placówce Rydygiera konkurować nawet z kliniką Uniwersytetu Jagiellońskiego. Posiadał 25 pokojów z bieżącą wodą i akustyczną sygnalizacją. O swoim przedsięwzięciu Rydygier pisał:

otworzyłem swój zakład, który by nie tylko leczeniu chirurgicznemu służył, ale zarazem i to głównie, dał nam sposobność do dalszego kształcenia chirurgicznego i pracowania samodzielnego na polu naukowym.

Rocznie klinika przyjmowała około dwóch tysięcy pacjentów, nierzadko przebywających setki kilometrów, by móc leczyć się u polskiego chirurga. Związał z nią wybitnych chirurgów – byli wśród nich między innymi Wiktor Wehr i Leon Polewski. Równolegle działał na rzecz Pomorskiego Towarzystwa Pomocy Naukowej, brał także udział w licznych przedsięwzięciach na rzecz promocji polskości, co skutkowało represjami ze strony zaborców. Szykany pruskie utrudniały Rydygierowi funkcjonowanie w społeczeństwie do tego stopnia, że kilka lat później, w 1887 roku wraz z rodziną przeniósł się do Krakowa, przyjmując obywatelstwo austriackie i sprzedając uprzednio chełmińską klinikę. Tam jednak podjął działania w celu otwarcia podobnej praktyki lekarskiej. Wybudował inną nowoczesną klinikę chirurgiczną, wyposażoną w trzy sale chirurgiczne, siedem pomieszczeń dla chorych, salę wykładową, laboratorium i ogród dla rekonwalescentów.

W 1881 Ludwik Rydygier ubiegał się o katedrę chirurgii krakowskiej uczelni, jednak stanowisko to przypadło w udziale innemu wybitnemu medykowi, Janu Mikuliczowi-Radeckiemu. Tym niemniej, lata osiemdziesiąte to dla Rydygiera okres wytężonej pracy i licznych sukcesów naukowych. W czasie, gdy przebywał w Chełmnie, wydał większość z blisko 200 swoich prac naukowych, z najważniejszą, czyli Podręcznikiem Chirurgii Szczegółowej na czele. Artykuły te, publikowane były zarówno w polskich, jak i zagranicznych periodykach naukowych. Można było znaleźć je między innymi w Gazecie Lekarskiej, Medycynie, Przeglądzie Lekarskim, ale także w zagranicznych, jak chociażby Wiener Klinische Wochenschrift, Berliner Klinische Wochenschrifft, czy też w Centralblatt fur Chirurgie. Publikował w wielu językach – między innymi w polskim, niemieckim i francuskim, jednak każdorazowo starał się, by jego nowe prace wydawane były najpierw w ojczystym języku. Duży nacisk Rydygier kładł na to, by wszelkie pionierskie metody, jakich był autorem on i jego przyjaciele po fachu, przypisywane były polskiej, a nie zaborczej nauce. Z tego względu Podręcznik Chirurgii Szczegółowej wydany został w Poznaniu, w rodzimym języku, zaś długo Rydygier walczył o to, by operacja Billrotha nosiła nazwę od jego nazwiska, nie zaś od austriackiego chirurga, który dokonał podobnego zabiegu dopiero trzy miesiące później, aniżeli nasz rodak. Tak oto w wielu krajach Europy nową technikę lekarską nazywano metodą Billrotha, na ziemiach polskich zaś metodą Rydygiera. Polak nie ustawał jednak w walce o swoje. Podczas X Zjazdu Chirurgów Niemieckich w kwietniu 1881 roku głośno zaprotestował przeciwko przywłaszczaniu sobie jego osiągnięć, co odbiło się szerokim echem i przyczyniło się do tego, że pionierską technikę zaczęto coraz częściej nazywać metodą Rydygiera.

W 1880 roku Ludwik Rydygier, jako drugi po Francuzie Jules-Emile Peanie dokonał wycięcia odźwiernika z powodu raka żołądka. W przeciwieństwie do Francuza, Polak opisał jednak ten zabieg na łamach prasy naukowej, a publikacja 11 grudnia 1880 roku ukazała się w Przeglądzie lekarskim. Rok później, w 1881, wyciął pacjentowi odźwiernik z powodu wrzodu żołądka. Była to pierwsza na świecie operacja tego typu. Inną nowatorską techniką chirurgiczną, do dziś praktykowaną w medycynie, było wycinanie żołądka przy przedziurawieniu i krwotoku wrzodu. Przy wielu naukowych osiągnięciach przypadających na szczyt jego lekarskiej działalności, Rydygier nie musiał już walczyć o należne sobie miejsce w ówczesnej medycynie. Sława polskiego lekarza niosła się po Europie, a od jego nazwiska nazwy brały kolejne lekarskie techniki, które zainicjował. Były wśród nich operacja wgłobienia jelit przy ich niedrożności (1885), operacja raka odbytnicy poprzez czasowe usuwanie kości krzyżowej (1893), a także ustalenie ruchomej śledziony w kieszeni otrzewnej ściennej (1895). W 1899 Rydygier stał się inicjatorem otwierania jamy brzusznej przy operacji usuwania wyrostka robaczkowego, a ponadto był pomysłodawcą sztucznego odbytu pośladkowego.

Tym, co szczególnie cechowało Ludwika Rydygiera jako naukowca, była wszechstronność. Mimo, iż do historii przeszedł przede wszystkim jako wybitny chirurg, to jego zainteresowania medyczne nie ograniczały się wyłącznie do tego działu lekarskiego fachu. Zajmował się także urologią, a jego dokonania w tej dziedzinie położyły fundament pod dalszy rozwój tej gałęzi medycyny w Polsce. W 1887 dokonywał śródotrzewnowego otwarcia pęcherza moczowego w celu usunięcia kamieni, a cztery lata później opracował metodę dorabiania ubytków moczowodu. Jednym z jego najważniejszych medycznych zainteresowań była ortopedia, w której także odnotował istotne osiągnięcia. Specjalizował się w leczeniu stawów, nierzadko wykonując operacje ich usunięcia, by przywrócić pacjentowi możliwość sprawnego poruszania się. Spory wkład miał Ludwik Rydygier także w rozwój polskiej ginekologii, usuwając guzy jajników i dokonując operacji przy raku piersi.

Ludwik Rydygier wyedukował wielu wybitnych lekarzy, wśród których byli między innymi Jan Zaorski, Jakub Selzer, Teodor Bohosiewicz i czy Teofil Zaleski. Do rozwoju polskiej nauki i edukowania kadr mających w przyszłości rozwinąć osiągnięcia polskiej medycyny, Rydygier przykładał ogromną wagę. Dość wspomnieć, że to właśnie on zainicjował w Polsce zjazdy chirurgów i lekarzy polskich. Zjazdy te zaowocowały utworzeniem w 1921 Towarzystwa Chirurgów Polskich. Był idealnym przykładem lekarza nowoczesnego, otwartego, o szerokich horyzontach. W swojej praktyce lekarskiej chętnie korzystał z najnowszych zdobyczy techniki, umiejętnie wykorzystywał prześwietlenia Roentgenowskie. Dbał o aseptykę i antyseptykę, należał także do tych lekarzy, którzy przy leczeniu pacjentów dostrzegali potrzebę współpracy z internistami. Z własnego przykładu wiedział, jak bardzo przydatna jest szeroka medyczna wiedza, nie zamykająca się w ścisłych ramach jednej, konkretnej specjalizacji.

U progu XX wieku Ludwik Rydygier związany był z Uniwersytetem Lwowskim, gdzie był dziekanem Wydziału Lekarskiego, a w latach 1901-1902 rektorem uczelni. Jednak działalność Rydygiera nie ograniczała się jedynie do pracy naukowej. Jako żarliwy patriota, często włączał się w propolską działalność, a w obliczu wojny służył swoim doświadczeniem na froncie. W czasie I wojny światowej miał pod swoją opieką szpital wojskowy w Brnie, a po jej zakończeniu natychmiast powrócił do Lwowa. W listopadzie 1918 wziął udział w walkach o Lwów, gdzie zaangażował się w tworzenie służb medycznych Wojska Polskiego. Do armii został przyjęty w 1920 roku, w stopniu generała podporucznika, jako szef służby sanitarnej armii na Pomorzu.

W tym samym czasie, krótko po upragnionym odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Ludwik Rydygier pomagał w tworzeniu Wydziału Lekarskiego w powoływanym właśnie do istnienia Uniwersytecie Poznańskim. Krótko przed śmiercią powrócił jeszcze na krótko do Chełmna, miasta swojej młodości, gdzie rozkwitła jego naukowa kariera. Zmarł nagle, dnia 25 czerwca 1920 we Lwowie, załatwiając formalności w związku ze sprzedażą położonej w Małopolsce części swojego majątku.

Ludwik Rydygier został pochowany we Lwowie, na cmentarzu Łyczakowskim, gdzie spoczywa do dzisiaj. Jako wybitny polski naukowiec, generał Wojska Polskiego i żarliwy patriota, był żegnany ze wszystkimi należnymi mu honorami. Jego wytężona praca na polu naukowym pozwoliła zyskać sławę światowej klasy lekarza, a gorący patriotyzm i nieustająca, odważna służba sprawie narodowej, pomimo rozmaitych represji, cechowały go od najmłodszych lat, aż po ostatnie dni życia. Wszystko to pozwala postawić Ludwika Rydygiera wśród najwybitniejszych polskich naukowców w historii, a zarazem w roli godnego naśladowania autorytetu dla współczesnych Polaków.

Previous article
Polskie skoki na fali wznoszącej. Rewelacyjny sezon 2016/2017 dobiegł końca
Next article
PGNiG pozyskało pierwszą koncesję wydobywczą w Pakistanie
About the author